καισαροπαπισμός

Πολιτικό σύστημα, στο οποίο ο πολιτικός αρχηγός έχει υπό τον έλεγχό του ή τείνει να συγκεντρώσει και τη θρησκευτική εξουσία. Η υποταγή της θρησκευτικής εξουσίας στην πολιτική ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στα ειδωλολατρικά κράτη γενικά· κλασικό όμως παράδειγμα κ. αποτελούσαν οι μεγάλες θεοκρατικές μοναρχίες της Ανατολής (Αίγυπτος κλπ.). Η σχέση πολιτικού και θρησκευτικού αρχηγού απέκτησε διαφορετικό χαρακτήρα στις χριστιανικές αυτοκρατορίες της Ανατολής (Βυζάντιο) και της Δύσης. Η χριστιανική θρησκεία γεννήθηκε και διαδόθηκε ανεξάρτητα από την κρατική εξουσία και μάλιστα βρέθηκε αντιμέτωπη με το πνεύμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, με την αναγνώρισή της από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο, ανέλαβε την προστασία της ο αυτοκράτορας. Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκε στην Ανατολή μια παράδοση στις σχέσεις των δύο εξουσιών, η οποία αποτελούσε τη συνέχιση της καισαροπαπικής νοοτροπίας των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Επίσης, η σχέση των δύο θεσμών χαρακτηρίστηκε και από ένα πνεύμα αλληλεξάρτησης, αφού τις περισσότερες φορές ο στόχος, τον οποίο ο αυτοκράτορας επεδίωκε με καισαροπαπικά μέσα, ήταν κοινός για την Εκκλησία και το Κράτος (π.χ. καταπολέμηση των αιρέσεων), ενώ σπάνια ο αρχηγός του κράτους ερχόταν αντιμέτωπος με την Εκκλησία (εικονομαχία). Στη Δύση όμως μετά την επανεμφάνιση του αυτοκρατορικού θεσμού (9ος αι.) η σχέση των αρχηγών της κοσμικής και της θρησκευτικής εξουσίας απέκτησε ανταγωνιστικό χαρακτήρα. Αυτός οφειλόταν κυρίως στην προΰπαρξη του παπικού θεσμού και στην αντίδραση του θρησκευτικού αρχηγού να παραιτηθεί από τις δικαιοδοσίες του, στην απόκτηση κοσμικής εξουσίας από τον πάπα και στην επικράτηση του φεουδαρχικού καθεστώτος (το οποίο εκτεινόταν και στην Εκκλησία), δημιουργώντας το οξύ πρόβλημα της περιβολής. Έτσι, ο αγώνας των δύο θεσμών και ειδικότερα το θέμα της υπεροχής του ενός ή του άλλου, το οποίο εξελίχθηκε σε έντονο θεωρητικό πρόβλημα, παρουσίασε την οξύτερη φάση του στη διαμάχη που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως έριδα της περιβολής (11ος αι.) και κατέληξε, ύστερα από μακροχρόνιους αγώνες, στον διαχωρισμό της δικαιοδοσίας των δύο εξουσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα κ. στους χρόνους της θρησκευτικής μεταρρύθμισης αποτέλεσε η πολιτική του Ερρίκου H’ της Αγγλίας, ο οποίος κηρύχθηκε αρχηγός της Εκκλησίας και εισήγαγε στο κράτος του τη Μεταρρύθμιση.

* * *

ο

πολιτειακό σύστημα τού 14ου, 15ου και 16ου αιώνα στη δυτική Ευρώπη κατά το οποίο ο ανώτατος άρχοντας τής πολιτείας ήταν συγχρόνως και αρχηγός τής Εκκλησίας.

[ΕΤΥΜΟΛ. < καῖσαρ + παπ-ισμός (< πάπας). Η λ. μαρτυρείται από το 1864 στον Ιω. Περβάνογλου].